Elekcja Zygmunta I. Sprawy dynastii Jagiellońskiej i Unii Polsko-Litewskiej

Zagadnienie historyczne, ktoacute;re rozpatruję w niniejszym wywodzie, jest następujące:
Ustalona od wiekoacute;w tradycja, ktoacute;ra z wspoacute;łczesnych kroshy;nik przeszła do nowszych dzieł historycznych, przedstawia elekcję Zygmunta I Starego jako sprawę, ktoacute;ra się spełniła bez żadnych trudności, bez jakiejkolwiek opozycji. Władysław Jagiellończyk, kroacute;l Czech i Węgier, najstarszy z rodu, sam nie ubiegając się o koronę, przelał jakoby swoje prawa na brata Zygmunta, ktoacute;shy;rego gorąco zalecał i popierał; Zygmunt pozostał więc, po śmierci kroacute;la Aleksandra, jedynym kandydatem do tronu, ktoacute;ry też z łatwością otrzymał.

Ale w toku tej elekcji zaszedł fakt doniosłego znaczenia, ktoacute;ry należało koniecznie wyjaśnić, fakt zerwania niedawno, bo dopiero w czasie elekcji Aleksandra 1501 r., zawartej Unii polsko-litewskiej, wyraźnie stanowiącej, że odtąd ma być w Polshy;sce i na Litwie jeden kroacute;l, jeden pan, wybrany wspoacute;lnymi głosami w miejscu i w czasie oznaczonym, w Polsce. Zygmunt jednakże został wyniesiony najpierw oddzielnie na tron litewski w Wilnie 20 października 1506 roku, a potem dopiero dnia 8 grudnia t. r. dokonano jego elekcji na kroacute;la polskiego w Piotrkowie.

Tradycja owa tłumaczy całą rzecz w sposoacute;b zagadkowy i tajemniczy:
W chwili zgonu kroacute;la Aleksandra w Wilnie, 19 siershy;pnia Zygmunt, podoacute;wczas książę śląski w Głogowie, znajdował się już w drodze ku Litwie, na Mazowszu. Odebrawszy wiadoshy;mość o śmierci brata, przyspieszył podroacute;ż do stolicy litewskiej. Przywitany najpierw u granic państwa przez kniazia Michała Glińskiego, ktoacute;ry przybył z pocztem 700 jezdnych, potem przez innych panoacute;w litewskich, stanął 10 września w murach Wilna. Tutaj to miała się nasunąć obawa, że Gliński, wzbity w dumę świeżo wywalczonym na Tatarach zwycięstwem (pod Kleckiem, 5 sierpnia), zamierza wykonać zamach celem opashy;nowania tronu wielkoksiążęcego. Dlatego Zygmunt pod wpłyshy;wem nalegań panoacute;w rady litewskiej postanowił już przed elekcją w Polsce objąć rządy na Litwie. Z tego też powodu pogrzeb kroacute;la Aleksandra odbył się 11 października w Wilshy;nie, gdzie pochowano ciało jego w katedrze; w dziewięć dni poacute;źniej zaś obrano jednomyślnie wielkim księciem i wyniesiono na tron kroacute;lewicza Zygmunta. W Polsce przyjęto wprawdzie z wielkim niezadowoleniem wiadomość o oddzielnej elekcji lishy;tewskiej wbrew wspomnianemu aktowi Unii, ktoacute;ry był obustronshy;nie tj. przez panoacute;w polskich i litewskich zaprzysiężony; mimo to wybrano zgodnie i jednomyślnie kroacute;lem polskim wielkiego księshy;cia Zygmunta, ktoacute;ry 20 stycznia 1507 r. odbył wjazd do Krakowa a 24 t. m. ukoronował się w katedrze na Wawelu.

Książka "Elekcja Zygmunta I. Sprawy dynastii Jagiellońskiej i Unii Polsko-Litewskiej"
Ludwik Finkiel